Ο Δήμος Ιεράπετρας  είναι ο μεγαλύτερος της νότιας Κρήτης και ο νοτιότερος της Ελλάδας. Ο μόνιμος πληθυσμός του αριθμεί πάνω από 26.000 άτομα ενώ οι μεγαλύτεροι οικισμοί του είναι η Γρα Λυγιά, η Νέα Ανατολή και ο Κουτσουράς. Βρίσκεται 100 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το Ηράκλειο, 242 χιλιόμετρα από τα Χανιά, 36 χιλιόμετρα νότια από τον Άγιο Νικόλαο, ενώ σε απόσταση 8 μιλίων απ’ τα παράλια της πόλης βρίσκεται το νησί της Χρυσής (Γαϊδουρονήσι).

Η περιοχή της Ιεράπετρας κατοικείται για περισσότερα από τρεις χιλιάδες χρόνια, και η αρχαία πόλη της Ιεράπυτνας, πόλη των θεάτρων και των αγαλμάτων, έφτασε στην ακμή της το 2ο π.Χ αιώνα όπου σύμφωνα με καταγραφές ο πληθυσμός της έφτανε τους 100.000 κατοίκους καθιστώντας την πανίσχυρη στην Κρήτη.

To κλίμα της περιοχής ποικίλει ανάλογα με την τοποθεσία και χαρακτηρίζεται γενικά ως εύκρατο Μεσογειακό με την ιδιαιτερότητα της μικρής διάρκειας της άνοιξης και του παρατεταμένου φθινοπώρου. Για την πόλη της Ιεράπετρας η μέση θερμοκρασία του έτους 2013 ήταν 20,5°C, με την υψηλότερη τιμή της να φτάνει τους 35°C τον Αύγουστο και τη χαμηλότερη στους 3,6°C τον Ιανουάριο.

Σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Μετερεωλογικής Υπηρεσίας η πόλη της Ιεράπετρας είναι η πιο θερμή και ηλιόλουστη περιοχή της Ελλάδας. Ο δήμος Ιεράπετρας θεωρείται πως έχει τη μεγαλύτερη δασοκάλυψη στην Κρήτη με το δάσος του Σελάκανου να είναι το μεγαλύτερο στο νησί, ενώ το φράγμα των Μπραμιανών εδώ και χρόνια έχει μετατραπεί σε ένα απ’ τους σημαντικότερους υγρότοπους της Νότιας Ελλάδας. H οικονομία της περιοχής βασίζεται κυρίως στην αγροτική παραγωγή και τον τουρισμό. Υπολογίζεται ότι στην περιοχή υπάρχουν περισσότερα από 12.000 στρέμματα θερμοκηπίων και 100.000 στρέμματα ελαιώνων, απ’ τα οποία παράγονται ετησίως περίπου πρώτους εκατό που διακρίθηκαν.

Ταυτόχρονα οι παραλίες της περιοχής τιμώνται σταθερά με Γαλάζιες σημαίες. Απ’ το 1983 και κάθε καλοκαίρι διοργανώνεται το πολιτιστικό φεστιβάλ «Κύρβεια» με πλήθος μουσικών και θεατρικών παραστάσεων, ενώ απ’ το 2011 στην Ιεράπετρα διοργανώνεται με μεγάλη επιτυχία το Πανελλήνιο Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού θεάτρου και από το 2014 το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Ιεράπετρας.

Ιστορική αναδρομή

Η ίδρυση της πόλεως χάνεται στα μυθικά χρόνια, όταν την ίδρυσαν οι Κορύβαντες, οι οποίοι ήρθαν στην Ιεράπυτνα από τη Ρόδο (εξ ου και η ονομασία Κάμιρος, η οποία ήταν αρχαία ροδίτικη πόλη). Η πόλη βρίσκεται στη θέση της αρχαίας πόλεωςΙεράπυτνας στη νοτιοανατολικήΚρήτη. Παλαιότερες ονομασίες της Ιεράπυτνας ήταν Κύρβα (από τον πρώτο της οικιστή που είχε το ίδιο όνομα), Κάμιρος, Πύτνα (= λόφος) και ήταν μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της Κρήτης, ιδιαίτερα κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο. Η θέση της αρχαίας Ιεράπυτνας, η οποία καταστράφηκε (πιθανότατα από το σεισμό του 796) ήταν σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από τη σημερινή πόλη, στη θέση Βιγλιά.

Ονομασία

Η σημερινή ονομασία της πόλης προέρχεται από το επίθετο «ιερός» και τη λέξη πέτρα. Η ονομασία Ιεράπυτνα είναι αρχαιότερη και αναφέρεται στο Στράβωνα (ο οποίος εσφαλμένα την τοποθέτησε πάνω σε λόφο του βουνού Ίδη) τον 1ο αιώνα π.Χ. και στο Στέφανο το Βυζάντιο τον 6ο μ.Χ. αιώνα (στο Λεξικό του, όπου αναφέρει και το εθνικό «Ιεραπύτνιος»). Με την ίδια ονομασία (Ιεράπυτνα, από το ιερά και το πύτνα =λόφος στα πελασγικά ) αναφέρεται στον Πλίνιο, τον Πτολεμαίο, το Συνέκδημο του Ιεροκλή και στους καταλόγους του Οικουμενικού Πατριαρχείου . Επίσης, η πόλη τοποθετείται στο νότιο τμήμα της Κρήτης, σε κόλπο του Λιβυκού, από τους γεωγράφους Ιερώνυμο και Αρτεμίδωρο. Κατά τον Μεσαίωνα η Ιεράπετρα ονομαζόταν Ιεράπολη ή Ιερά Πόλη (με την ονομασία αυτή αναφέρεται και στον Μπουοντελμόντι, έναν μοναχό από τηΦλωρεντία, στο βιβλίο τουΈνας γύρος της Κρήτης το 1415. Ο Έλληνας λόγιος Μιχαήλ Αποστόλης αναφέρει την Ιεράπετρα με το όνομα Ιερά Πύτνα σε επιστολή προς τον μαθητή του Ατραμυτηνό, το 1469. Σε ναυτικό βιβλίο των βυζαντινών χρόνων γίνεται αναφορά στην πόλη με το όνομα Ιερά Πύδνα, με αναφορές στο Σαμώνιον (τον σημερινό Κάβο Σίδερο και στη νησίδα Χρυσή. Σύμφωνα με άλλες παραδόσεις, η πόλη οικοδομήθηκε από τους Σημίτες, τουςΦοίνικες, τουςΑιγυπτίους και τουςΔωριείς. [6]

Προϊστορικά χρόνια

Ελάχιστα είναι γνωστά για την πόλη κατά την περίοδο αυτή. Ωστόσο, είναι η πόλη αναπτύχθηκε με ραγδαίο ρυθμό τόσο οικονομικά (λόγω των εμπορικών συναλλαγών με την Αίγυπτο) όσο και πολιτιστικά. Κατά τους επόμενους αιώνες οι κάτοικοι άρχισαν να ασχολούνται με το εμπόριο, τη βιοτεχνία και την αλιεία.

Αρχαία και ρωμαϊκά χρόνια

Από τον 4ο αιώνα π.Χ. η δωρική πόλη Ιεράπυτνα άρχισε να προβάλλει ως στρατιωτική και οικονομική δύναμη. Σύναψε στενές σχέσεις σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο με το εξωτερικό (υπόλοιπη Ελλάδα, Μικρά Ασία, Βόρεια Αφρική και σταδιακά εδραιώθηκε ως η μοναδική δύναμη στην Ανατολική Κρήτη, μαζί με την Ίτανο. Μετά την κατάκτηση από τους Ρωμαίους η Ιεράπετρα συνέχισε να ακμάζει.

Ρωμαϊκή κατάκτηση

Οι Ρωμαίοι υπέταξαν την Ιεράπυτνα έπειτα από μια πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια του Μάρκου Αντώνιου. Στην τελευταία μάχη που δόθηκε στην πόλη το 67 π.Χ. ο στρατηγός Αριστίων ηττήθηκε από τον Κόιντο Μέτελλο. Η σκληρότητα της μάχης και οι δύσκολες συνθήκες για τους Ιεραπύτνιους καταγράφηκαν και από τον ιστορικό Βαλέριο Μάξιμο , ο οποίος ανέφερε ότι οι κάτοικοι αναγκάζονταν να πίνουν τα ούρα τους, εξαιτίας της έλλειψης νερού. ο Αριστίων διέφυγε με το στόλο του, αλλά εξαιτίας της κακοκαιρίας τα πλοία του καταστράφηκαν και ο ίδιος συνελήφθη. Η πόλη τελικά καταστράφηκε από τους Ρωμαίους και λίγο αργότερα ξαναχτίστηκε. Η κατάκτηση της Ιεράπυτνας σήμανε την οριστική υποταγή της Κρήτης στους Ρωμαίους. Η Κρήτη έγινε τότε επαρχία της Ρώμης μαζί με την Κυρηναϊκή και με Ανθύπατο Διοικητή και με έδρα τη Γόρτυνα.

Η νέα Ιεράπυτνα εξελίχθηκε σε ναυτική βάση, με το λιμάνι της να εξυπηρετεί την ευρύτερη περιοχή αλλά και εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης. Συνέπεια αυτών ήταν να αναπτυχθεί πληθυσμιακά, οικονομικά και πολιτιστικά, να επεκταθεί και να καταστεί μία από τις πλουσιότερες κρητικές πόλεις. Εξαιτίας της θέσης και της ανάπτυξής της, η πόλη διατήρησε το δικαίωμα να κόβει δικά της νομίσματα, όπως φαίνεται από τα νομίσματα που βρέθηκαν στην περιοχή και μεταξύ άλλων απεικονίζουν τα κεφάλια του Τιβέριου, του Καλιγούλα και του Αυγούστου. Παράλληλα, την πόλη κοσμούσαν πολλά αγάλματα, λουτρά και έργα τέχνης, μερικά από τα οποία βρέθηκαν και φυλάσσονται σήμερα στο Μουσείο της Ιεράπετρας (Αρχαιολογική Συλλογή).

Σύμφωνα με τον περιηγητή Ονόριο Μπέλι την Ιεράπυτνα κοσμούσαν δύο θέατρα: το «μικρό» (που φέρεται να βρισκόταν κοντά στη συμβολή των σημερινών οδών Κονδυλάκη και Αυξεντίου) και το «μεγάλο», το οποίο πιθανολογείται ότι βρισκόταν στα Βιγλιά, στα αριστερά του δρόμου προς τη Γρα-Λυγιά.

Βυζαντινή περίοδος

Κατά τα πρώτα βυζαντινά χρόνια (330-824) η Ιεράπετρα δεν βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, όπως αναφέρεται στον κατάλογο του Ιεροκλή (6ος αι.) ήταν έδρα επισκοπής.

Η Ιεράπυτνα καταστράφηκε, σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, από τον μεγάλο σεισμό, μεγέθους 7,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, που έπληξε την Κρήτη το796. Οι Σαρακηνοί κουρσάροι λεηλάτησαν την πόλη τον 9ο αιώνα και ολοκλήρωσαν την καταστροφή της.

Ενετοκρατία

Το Κάστρο Καλές, που κτίστηκε κατά την Ενετοκρατία.

Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γενουάτες, οι Ενετοί κατέλαβαν το νησί το 1212. Κατά την απογραφή πληθυσμού από τον Καστροφύλακα το 1583 η Ιεράπετρα δεν αναφέρεται εκ παραδρομής, αν και γίνεται αναφορά στον πληθυσμό των χωριών της. Ωστόσο στον κατάλογο των ιερέων, αναφέρονται 7 ιερείς στην πόλη. Η Βενετοκρατία διήρκεσε στην Ιεράπετρα από τον 13ο μέχρι τον 17ο αιώνα. Οι Ενετοί την περίοδο εκείνη είχαν διορίσει δικούς τους επισκόπους λατινικής καταγωγής. Η Ιεράπετρα έλαβε την σημερινή της ονομασία σε εκείνη την περίοδο και έπαψε να αποτελεί διοικητικό κέντρο, καθώς το ενδιαφέρον των Ενετών μεταφέρθηκε προς τη Σητεία. Έτσι, οι επαρχίες της Ιεράπετρας και Σητείας συγχωνεύτηκαν σε ένα τεριτόριο, με έδρα τη Σητεία, με σύνορα που ξεκινούσαν από το Καλό Χωριό και έφταναν μέχρι το Μύρτο , ενώ ένα μέρος της σημερινής επαρχίας Ιεράπετρας δυτικά του ποταμού Σαραντάπηχου αποτέλεσε διοικητικό τμήμα της επαρχίας Μπελβεντέρε του τεριτορίου του Χάνδακα (σημερινόΗράκλειο) [11].

Το Κάστρο Καλές χτίστηκε τα πρώτα χρόνια της Βενετοκρατίας και ισχυροποιήθηκε από τον Φραντζέσκο Μοροζίνι (τον καταστροφέα της Ακρόπολης ) το 1626 [12] για να προστατεύει τον μικρό λιμένα, παρόλο που σύμφωνα με ντόπια παράδοση χτίστηκε από τον Γενοβέζο ναύαρχο Ενρίκο Πεσκατόρε το 1212.

Το 1293 στη Μονή Φανερωμένης συγκεντρώθηκαν οι επαναστάτες κατά την Επανάσταση του Αλέξιου Καλλέργη εναντίον των Ενετών. Κατά την ίδια περίοδο, έγιναν και άλλες εξεγέρσεις, όπως εκείνες των Αγιοστεφανιτών (1212) και η Επανάσταση των Καψοκαλύβων, το 1370.

Ο Ελευθέριος Πλατάκης αναφέρει ότι ολόκληρη η Ιεράπετρα ισοπεδώθηκε από ένα σεισμό τις 29 Μαΐου 1508 [13] και ξαναχτίστηκε ύστερα από αρκετά χρόνια, στα μέσα του 16ου αιώνα ως μια μικρή κώμη με μικρό φρούριο. Ο σεισμός υπολογίζεται ότι είχε μέγεθος 7,2 Ρίχτερ και προκάλεσε σημαντικές ζημιές πέρα από την Ιεράπετρα στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο), όπου μόνο 4-5 σπίτια έμειναν κατοικήσιμα, και στη Σητεία.[14]

Λίγο πριν την Τουρκοκρατία ιδρύθηκε στην Ιεράπετρα λοιμοκαθαρτήριο (1619). Στο νοσοκομείο εκείνο απολυμαίνονταν τα πλοία που έφταναν στο λιμάνι της πόλης και νοσηλεύονταν οι χανσενικοί και λοιποί ασθενείς με λοιμώδη νοσήματα.

Αναφορικά με τις πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις στην πόλη, ο περιηγητής Μπέλι αναφέρει ότι την εποχή εκείνη γίνονταν οι ναυμαχίες, που ήταν αγώνες ιστιοπλοΐας και γίνονταν σε ειδικά διαμορφωμένο λιμάνι. Ο τόπος όπου γίνονταν οι αγώνες ήταν η Μεγάλη Αλυκή, στα δυτικά της σημερινής Ιεράπετρας.

Τουρκοκρατία

Το σπίτι όπου σύμφωνα με την παράδοση έμεινε ο Ναπολέων Βοναπάρτης.

Η πόλη έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1647, με αποτέλεσμα να υποβαθμιστεί ξανά σε έναν απλό συνοικισμό, όπως αναφέρεται από το Γάλλο βοτανολόγο και περιηγητή Ζοζέφ Πιτόν ντε Τουρνεφόρ (1717). Στις 26 Ιουνίου του 1798 ο Μέγας Ναπολέων , έπειτα από την αποτυχημένη εκστρατεία του στην Αίγυπτο, εγκατέλειψε τον ηττημένο στρατό του και σύμφωνα με την παράδοση, διανυκτέρευσε για ένα βράδυ στην Ιεράπετρα. Το σπίτι που τον φιλοξένησε (που ανήκε στον Γεραπετρίτη προύχοντα Ανδρέα Περουλιό) υπάρχει ακόμα.Ο Περουλιός δεν είχε καταλάβει ότι ο ξένος που είχε περάσει τη νύχτα στο σπίτι του ήταν ο Ναπολέων, μέχρι που η γυναίκα του βρήκε κάτω από το μαξιλάρι ένα σημείωμα που έγραφε ότι το άτομο που είχε καταλύσει για μία νύχτα στην οικία τους ήταν ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Το σπίτι του Ναπολέοντα όπως λέγεται σήμερα ανήκει στον Δήμο Ιεράπετρας, ο οποίος το αγόρασε από τον τελευταίο κληρονόμο Χαρίδημο Τζωρτζακάκη, απόγονο της Ευγενίας Περουλιού, κόρης του Ανδρέα. Την εποχή της Τουρκικής κατοχής χτίστηκε ένα τζαμί το οποίο επίσης υπάρχει ακόμη στην παλιά πόλη. Στο μαρμάρινο ανώφλιο της εισόδου του αναγράφεται ένα απόσπασμα του Κορανίου. Εκεί στεγάζεται και η Φιλαρμονική του Δήμου και απέναντι βρίσκεται η βρύση του Τούρκου Δημάρχου Καρακάση. Το κτήριο που είναι γνωστό με την ονομασία Μεχτέπι ή Οθωμανική Σχολή κτίστηκε το 1899 για τα τουρκόπουλα. Βρίσκεται στην πλατεία Δημαρχείου και σήμερα αποτελεί ιδιοκτησία του Δήμου Ιεράπετρας και στεγάζει την Αρχαιολογική Συλλογή. Παλαιότερα φιλοξένησε τη Φιλαρμονική του Δήμου και ήταν έδρα Οικοκυρικής Σχολής.

Απελευθερωτικοί αγώνες και ένωση με την Ελλάδα

Κατά το 19ο αιώνα η Ιεράπετρα πήρε μέρος σε όλους τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες. Το 1897 οι Κρήτες επαναστάτες Μιχαήλ Κόρακας και Εμμανουήλ Κοκκίνης μαζί με 3.000 Έλληνες επαναστάτες επιτέθηκαν με τα κανόνια τους εναντίον των τουρκικών δυνάμεων, επιχειρώντας να καταλάβουν τα τείχη της πόλης. Ο Κοκκίνης σκοτώθηκε από ιταλικό βομβαρδιστικό, το οποίο ναυλοχούσε στο λιμάνι, ωστόσο την επόμενη χρονιά οι Τούρκοι παρέδωσαν την πόλη υπό την παρουσία του Γάλλου ναυάρχου Ποτιέ. Η ελληνική σημαία υψώθηκε στον Καλέ και το 1905 κηρύχθηκε η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα στην κεντρική πλατεία μπροστά από το Επαρχείο.

Παραλίες

Η Ιεράπετρα έχει μερικές από τις ομορφότερες και πιο καθαρές παραλίες στην Κρήτη. Γι’ αυτό το λόγο έχει βραβευτεί από την Ένωση Θαλασσίων και Παρακτίων Περιοχών (EUCC), που εδρεύει στο Λέιντεν της Ολλανδίας, με το Διεθνές Βραβείο Υψηλής Ποιότητας παραλιών. Αυτό σημαίνει, ότι η Ιεράπετρα και με διεθνή πλέον αναγνώριση, συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο με τις 50 πιο ελκυστικές περιοχές της Νότιας Ευρώπης.

Ανατολική Παραλία

Η Ανατολική παραλία της Ιεράπετρας είναι η μεγαλύτερη παραλία μέσα στην πόλη, μήκος ενός (1) χιλιομέτρου. Ξεκινάει στο ανοικτό δημοτικό γυμναστήριο και συνεχίζει μέχρι τα βραχάκια, όπου είναι και τα όρια της πόλης. Μετά συνεχίζει η πιο κοντινή παραλία εκτός της πόλης, που αναφέρεται ως παραλία Άγιου Αντρέα, λόγο της ομώνυμης εκκλησίας που βρίσκεται εκεί. Καθ’ όλο σχεδόν το μήκος της παραλίας υπάρχει πεζόδρομος πάνω από την αμμουδιά. Ο Άγιος Ανδρέας είναι αμμώδης παραλία, με βραχώδεις ακτογραμμές και προσφέρεται για ελεύθερη κατάδυση.

Νότια Παραλία

Η Νότια παραλία της Ιεράπετρας, είναι μία από τις τρεις παραλίες που βρίσκονται μέσα στην πόλη. Η παραλία βρίσκεται δίπλα στο φρούριο Καλές. Είναι μια οργανωμένη δημοτική πλαζ με ψιλό βότσαλο. Επίσης, πολύ κοντά στην παραλία, βρίσκονται αρκετές καφετέριες και ταβέρνες.

Άλλες παραλίες στον Δήμο Ιεράπετρας

• Χρυσή ακτή
• Αγια-Φωτιά
• Αμμουδάρες
• Γαλήνη, Αχλιά
• Θόλος (στο Καβούσι )
• Κάκκος
• Καλαμάκι
• Κουτσουράς
• Λιβάδι (στα Φέρμα)
• Μακρύ-Γιαλός , Καλαμοκανιάς
• Μακρύ-Γιαλός, Κατωβίγλι/Λαγούφα
• Μαύρος Κόλυμπος
• Μεγάλη Παραλία
• Παραλία Αγίου Ανδρέα
• Παραλία Μύρτος στο Μύρτος
• Παραλία Παχειά Άμμος
• Της γριάς το πήδημα
• Νήσος Χρυσή
• Άλλες παραλίες κοντά στην Ιεράπετρα
  • Βούλισμα
  • Κουφονήσι

Γεωλογία

Φαράγγια

• Μέσα στον καταρράκτη στο φαράγγι του Μυλωνά την άνοιξη
• Στην περιοχή της Ιεράπετρας καθώς και λίγο έξω από αυτήν, υπάρχουν πολλά φαράγγια τα οποία είναι από τα ομορφότερα της Κρήτης και πραγματικά αξίζει να τα διασχίσει κανείς. Τα περισσότερα είναι εύκολες διαδρομές μέσα από μονοπάτια, με εξαίρεση το φαράγγι του Χα που χρειάζεται ειδικό εξοπλισμό για να προχωρήσετε πέρα από την εντυπωσιακή είσοδο.
• Το φαράγγι με τις κόκκινες πεταλούδες ή φαράγγι Ορεινό
• Φαράγγι Μυλωνά
• Το φαράγγι του Χα
• Φαράγγι Σαρακίνας
• Φαράγγι Μέσωνα
• Φαράγγι Χαυγά

Κλίμα

Η Ιεράπετρα σύμφωνα με την Ε.Μ.Υ είναι η θερμότερη πόλη στην Ελλάδα με μέση ετήσια θερμοκρασία 20,1 °C καθώς επίσης και η πόλη με την μεγαλύτερη ηλιοφάνεια στην χώρα με μέση ετήσια ηλιοφάνεια στις 3.101 ώρες.